1. Mẫu số 1
Nhà thơ Minh Huệ đã thông qua bài thơ Đêm nay Bác không ngủ, với những nét nghệ thuật đặc sắc, sử dụng làm điệu dân ca hát dặm Nghệ Tĩnh đã ca ngợi sự hy sinh cao cả, tình yêu thương vô bờ bến của một người vĩ đại – Bác Hồ kính yêu.
Bài thơ giống như những làn sương khói mờ ảo dẫn tâm hồn ra tới một chân trời mới: một ông tiên có một chòm râu dài, dáng người cao trước ngọn lửa hồng chập chờn nơi lạnh giá núi rừng đêm khuya. Một đêm trời đông hoang vắng, lạnh lẽo của thời kỳ chiến tranh, loạn lạc. Xung quanh đống lửa là những người lính trẻ đang vội chợp mắt giữa núi rừng. Không gian và thời gian nghệ thuật đó đã góp phần làm nên nét độc đáo của bài thơ Đêm nay Bác không ngủ.
Tác giả đã sử dụng hàng loạt những ngôn ngữ tả, kể, nhân vật và bình luận trữ tình được hòa quyện với những dòng thơ mến thương, lắng đọng, liền mạch.
Hình ảnh Bác được phác họa rõ nét qua tâm hồn trong sáng của anh đội viên. Mối quan hệ giữa lãnh tụ với chiến sĩ không hề có chút gì là xa cách, đó chính là tình cha – con, bác – cháu. Những cử chỉ nhẹ nhàng đã thể hiện rằng Bác vô cùng yêu thương, chăm chút cho những người lính, Bác coi họ như con cháu trong nhà.
Chú đội viên với khoảnh khắc mơ màng, hạnh phúc.
Anh đội viên mơ màng
Như nằm trong giấc mộng
Ngoài trời thì vô cùng giá rét, mưa rơi lạnh lẽo. Trong mái lều đơn sơ, suốt đêm Bác chỉ lặng yên bên bếp lửa, suy nghĩ, trầm tư. Bác vẫn ngồi đó, Bác không ngủ, bao nhiêu thứ mà Bác vẫn phải lo. Hình ảnh Bác hiện lên thật cao cả, vĩ đại làm sao!
Bóng Bác cao lồng lộng
Ấm hơn ngọn lửa hồng
Chế Lan Viên đã từng viết trong Người đi tìm hình của nước: Hiểu hết làm sao được tấm lòng lãnh tụ. Anh đội viên cũng là con người như vậy, anh không thể hiểu được vì sao đêm nay bác trầm tư, thao thức suốt đêm. Nghe Bác nói, lòng anh đội viên trào dâng lên sự vui sướng. Tình yêu thương, sự chăm sóc của lãnh tụ đã soi sáng tâm hồn của anh lính trẻ:
Bác thương đoàn dân công
Đêm nay ngủ ngoài rừng
Rải lá cây làm chiếu
Manh áo phủ làm chăn
Trời thì mưa lâm thâm
Làm sao cho khỏi ướt!
Càng thương càng nóng ruột
Mong trời sáng mau mau….
Trong tác phẩm Đêm nay Bác không ngủ, Minh Huệ đã rất tài tình trong việc sáng tạo nên một số chi tiết nghệ thuật cụ thể như: ngọn lửa, vẻ mặt trầm ngâm, bóng Bác, mái tóc, chòm râu, cử chỉ, hành động (nhón chân, đốt lửa, dém chăn,…) nhằm nổi bật lên tình yêu thương mênh mông, mãnh liệt của Bác dành cho những người lính. Chòm râu chính là một chi tiết gợi lên sự gần gũi, thân thiết, thiêng liêng của vị lãnh tụ:
Bác vẫn ngồi đinh ninh
Chòm râu im phăng phắc
Nhà thơ để thể hiện rất đẹp hình ảnh anh đội viên bên cạnh Bác Hồ. Anh ta chợt vô mình tỉnh giấc giữa đêm khuya và suy nghĩ:
Mà sao Bác vẫn ngồi
Đêm nay Bác không ngủ
Vì tình yêu thương Bác, anh đội viên khẽ cất tiếng hỏi: Bác ơi! Sao Bác chưa ngủ? Một câu hỏi chất chứa bao sự lắng lo của anh:
Anh nằm lo Bác ốm….
Những cung bậc cảm xúc của anh đội viên cứ như thế tăng dần theo thời gian đêm khuya
Anh đội viên thức dậy
Thấy trời khuya lắm rồi…
Lần thứ ba thức dậy….
Người lính trẻ thiết tha, da diết mong muốn
Mời Bác ngủ Bác ơi!
Trời sắp sáng mất rồi
Bác ơi! Mời Bác ngủ!
Khi nghe Bác nói về những nỗi lo, tình thương đang ẩn chứa trong người, anh đội viên đã vô cùng hạnh phúc vì phần nào hiểu được sự hy sinh, trầm tư vĩ đại của vị lãnh tụ:
Lòng vui sướng mênh mông
Anh thức luôn cùng Bác.
Minh Huệ đã thể hiện một tấm lòng vô cùng chân thật, cảm động lòng thương yêu, kính trọng vô bờ bến của đồng bào đối với vị lãnh tụ Hồ Chí Minh qua hình ảnh anh đội viên.
Đêm nay Bác không ngủ sẽ mãi mãi là một bài ca làm lay chuyển tâm hồn, lòng thương yêu, sự kính trọng muôn triệu con người. Hai nhân vật cùng chung một chí hướng, mục đích, khát vọng cao cả chan hòa trong một tình yêu lớn “yêu người, yêu nước, yêu độc lập”. Cảnh rừng đêm vô cùng lạnh giá, mái tóc bạc, ngọn lửa hồng, chòm râu im phăng phắc chính là 4 nét biểu tượng về tấm lòng yêu nước, thương dân của Bác Hồ.
2. Mẫu số 2
Đêm nay Bác không ngủ chính là một bài thơ quen thuộc đối với rất nhiều thế hệ, là một trong những bài thơ nói về sự hy sinh cao cả, tình yêu thương dân mãnh liệt nhất về Bác Hồ, được tác giả Minh Huệ sáng tác vào năm 1951. Xuyên suốt câu chuyện kể về một đêm thức trắng của Bác Hồ nơi núi rừng lạnh lẽo trên con đường hành quân. Bài thơ đã thể hiện tấm lòng cao cả, tình yêu thương sâu sắc, bao la rộng lớn của Bác đối với quân và dân ta, đồng thời thể hiện tình cảm yêu mến, kính trọng của người chiến sẽ trẻ đối với vị cha già của dân tộc. Bài thơ Đêm nay Bác không ngủ được tác giả Minh Huệ sử dụng lối kể chuyện kết hợp miêu tả cùng với thể thơ năm chữ đã làm tác phẩm vô cùng đặc sắc. Đây là bài thơ chứa rất nhiều chi tiết cảm động, bình dị được tác giả miêu tả vô cùng chân thật. Có thời gian, không gian, hoàn cảnh, địa điểm, có cả lời đối thoại giữa hai nhân vật chính của câu chuyện (anh đội viên và Bác).
Anh đội viên thức dậy
Thấy trời khuya lắm rồi
Mà sao Bác vẫn ngồi
Đêm nay Bác không ngủ
Lặng yên nhìn bếp lửa
Vẻ mặt Bác trầm ngâm
Ngoài trời mưa lâm thâm
Mái lều tranh xơ xác.
Hai khổ thơ đầu chính là để giới thiệu không gian, thời gian của câu chuyện, nhân vật chính là anh đội viên và Bác. Trong cái giá rét của núi rừng đêm khuya, anh đội viên chợt thức giấc, thấy Bác vẫn chưa ngủ mà ngồi yên lặng bên bếp lửa. Anh không khỏi băn khoăn, thắc mắc vì sao trời đã khuya thế rồi mà Bác vẫn chưa ngủ, trầm ngâm, suy tư bên bếp lửa. Anh nhẹ nhàng theo dõi từng cử chỉ, hành động, diễn biến tâm trạng của Bác. Anh xúc động khi thấy Bác rón rén, nhẹ nhàng đốt lửa, đắp chăn để giữ ấm cho cơ thể chiến sĩ.
Anh đội viên nhìn Bác
Càng nhìn lại càng thương
Người Cha mái tóc bạc
Đốt lửa cho anh nằm
Chỉ qua những cử chỉ, hành động mà anh đội viên cảm thấy vô cùng kính trọng Bác
Rồi Bác đi dém chăn
Từng người từng người một
Sợ cháu mình giật thót
Bác nhón chân nhẹ nhàng
Vì Bác biết tầm quan trọng của giấc ngủ mỗi chiến sĩ nên bác đi nhón chân thật nhẹ nhàng dém chăn cho từng người. Bác ân cần, chu đáo không khác gì người cha ruột đang lo lắng cho đàn con. Hành động nhón chân nhẹ nhàng của Bác là một chi tiết vô cùng bình dị mà đặc sắc, xúc động, bộ lộ tình yêu thương da diết của Bác dành cho những anh chiến sĩ
Anh đội viên mơ màng
Như nằm trong giấc mộng
Bóng Bác cao lồng lộng
Ấm hơn ngọn lửa hồng
Hình ảnh Bác hiện lên thật mờ ảo. Anh đội viên nửa mơ nửa tỉnh thấy bên ánh lửa bập bùng, hình dáng của Bác cao lồng lộng, bình dị, đơn sơ. Bác như một ông tiên xuất hiện giữa trời đông lạnh giá.
Thổn thức cả nỗi lòng
Thì thầm anh hỏi nhỏ
Bác ơi Bác chưa ngủ
Bác có lạnh lắm không
Anh đội viên cảm thấy vô cùng lo lắng cho sức khỏe của Bác vì đêm rồi mà Bác vẫn thức bên bếp lửa chưa ngủ, vì vậy mà a tha thiết mời Bác đi ngủ.
Chú cứ việc ngủ ngon
Ngày mai đi đánh giặc
Nhưng Bác không trả lời cho sự thắc mắc của anh đội viên mà chỉ ân cần khuyên nhủ
Không biết nói gì hơn
Anh nằm lo Bác ốm
Lòng anh cứ bề bộn
Vì Bác vẫn thức hoài
Chiến dịch hãy còn dài
Rừng lắm dốc lắm ụ
Đêm nay Bác không ngủ
Lấy sức đâu mà đi?
Nghe lời Bác anh nhắm mắt đi ngủ nhưng trong lòng sao không khỏi bồn chồn, lắng lo bởi anh biết rằng sức khỏe của Bác là rất quan trọng, Bác chính là linh hồn của chiến dịch
Bác vẫn ngồi đinh ninh
Chòm râu im phăng phắc
Lần thứ 3 anh đội viên thức giấc, hoảng hốt khi thấy Bác vẫn chưa đi ngủ mà lắng lo, trầm tư suy nghĩ cao độ
Anh vội vàng nằng nặc
Mời Bác ngủ Bác ơi
Trời sắp sáng mất rồi
Bác ơi! Mời Bác ngủ!
Vì anh đội viên cực kì lắng lo cho Bác, sợ Bác mệt nên lần này anh thúc giục, năn nỉ mạnh mẽ, thiết tha hơn.
Bác thức thì mặc Bác
Bác ngủ không an lòng
Bác thương đoàn dân công
Đêm nay ngủ ngoài rừng
Rải lá cây làm chiếu
Manh áo phủ làm chăn.
Trời thì mưa lâm thâm
Làm sao cho khỏi ướt!
Càng thương càng nóng ruột
Mong trời sáng mau mau.
Cảm động trước sự quan tâm của anh đội viên, Bác nhẹ nhàng giải thích lý do tại sao đến giờ này mà Bác vẫn chưa ngủ để cho anh yên tâm. Lý do Bác vẫn thức bên bếp lửa đến tận trời sáng đó chính là do Bác lo cho bộ đội, dân công đang phải ngủ ngoài rừng chịu cái lạnh. Tuy không thấy tận mắt nhưng chỉ cần nghĩ đến thôi là Bác không sao khỏi xót xa, cảm nhận được rất cụ thể những khó khăn, vất vả của họ/
Anh đội viên nhìn Bác
Lòng vui sướng mênh mông
Anh thức luôn cùng Bác.
Câu trả lời của Bác đã khiến anh đội viên giải đáp được nỗi thắc mắc của mình và vô cùng xúc động trước tấm lòng nhân ái của vị lãnh tụ. Được chứng kiến những cử chỉ, hành động, lời nói của Bác chính là niềm hạnh phúc to lớn đối với anh đội viên. Khi đã hiểu rõ những suy tư, tâm trạng của Bác thì người chiến sĩ cảm thấy trong lòng vô cùng vui sướng, vì thế mà anh thức luôn cùng Bác.
Đêm nay Bác ngồi đó
Đêm nay Bác không ngủ
Vì một lẽ thường tình
Bác là Hồ Chí Minh.
Ở riêng đoạn cuối, chúng ta đã thấy nhà thơ vô cùng tài tình khi kết hợp khéo léo giữa suy nghĩ của mình với tâm trạng của anh chiến sĩ.
Nhà thơ đã đặt mình vào hoàn cảnh, vị trí của nhân vật anh đội viên để có thể suy nghĩ, cảm nhận về con người Bác. Chính vì vậy mà bài thơ chất chứa một cảm xúc vô cùng sâu sắc và chân thành. Bài thơ đã thể hiện tình cảm của tất cả những người chiến sĩ, người dân Việt Nam dành cho Bác Hồ. Đêm nay không ngủ được miêu tả trong bài thơ chỉ là một trong một số những vô vàn đêm khác mà Bác không ngủ, Bác lo lắng cho mọi thứ liên quan đến sự hạnh phúc, sức khỏe của người dân. Mỗi bản thân chúng ta sẽ nguyện sống và cống hiến hết mình sao cho xứng đáng với công sức của Bác Hồ kính yêu.
3. Mẫu số 3
Đêm nay Bác không ngủ là một trong những bài thơ hay và thành công nhất về Bác Hồ được sáng tác bởi tác giả Minh Huệ. Bài thơ được viết trên câu chuyện có thật. Năm 1950, trong chiến dịch Biên giới, Bác Hồ đã đích thân trực tiếp chỉ huy. Đầu năm 1951, Minh Huệ đang ở Nghệ An thì gặp một người bạn vừa từ Việt Bắc kể cho nghe chuyện được gặp Bác Hồ. Câu chuyện về một đêm không ngủ của Bác Hồ đã tác động mạnh mẽ đến dòng cảm xúc và mạch suy nghĩ của nhà thơ, là nguồn cảm hứng bất tận để có thể sáng tác ra bài thơ này.
Bài thơ thể hiện một tấm lòng yêu thương mãnh liệt, da diết của Bác đối với quân và dân ta, đồng thời thể hiện tình cảm yêu mến, sự kính trọng của người chiến sĩ đối với người lãnh tụ. Mối quan hệ giữa Bác và quần chúng cách mạng chính là nét đặc sắc để làm tác phẩm trở nên nổi bật.
Trong nền văn học Việt Nam đã có rất nhiều tác phẩm nói về Bác với nhiều cách thể hiện khác nhau. Nhưng có lẽ bài thơ Đêm nay Bác không ngủ là để lại ấn tượng sâu sắc nhất với sử dụng thể thơ năm chữ thích hợp với lối kể chuyện kết hợp miêu tả. Đây là bài thơ trữ tình chứa đựng sự bình dị, cảm động về một cảnh người lãnh đạo cả đêm không ngủ để lo lắng cho người chiến sĩ. Có địa điểm, thời gian, diễn biến sự việc, không gian và cả lời đối thoại giữa anh đội viên và Bác.
Nội dung bài thơ tóm tắt như sau: Trong thời kỳ kháng chiến chống thực dân Pháp, trên đường đi thăm bộ đội đang thực hiện công tác chuẩn bị cho chiến dịch, Bác đã đến thăm một đơn vị chủ lực rồi nghỉ chân ở đó. Đêm khuya, trời mưa lâm thâm, gió rét nhưng Bác vẫn ngồi bên bếp lửa. Lần thứ nhất anh đội viên thức dậy, thấy bóng dáng Bác vẫn đang trầm tư, suy nghĩ bên bếp lửa nên mời Bác đi ngủ. Lần thứ ba thức dậy, anh vẫn thấy Bác ngồi đó và được Bác giải thích lý do, xúc động nên anh thức luôn cùng với Bác.
Trong bài thơ có 2 nhân vật chính là Bác và anh đội viên. Hình ảnh Bác được hiện lên vô cùng chân thật, quý mến dưới cái nhìn của người chiến sĩ.
Qua bài thơ phản ánh tấm lòng yêu thương bao la rộng lớn của Bác dành cho nhân dân, chiến sĩ, đất nước, đồng bào và thể hiện tình yêu của mọi người dân đối với Bác.
Hai khổ thơ đầu giới thiệu không gian, thời gian và hoàn cảnh câu chuyện:
Anh đội viên thức dậy
Thấy trời khuya lắm rồi
Mà sao Bác vẫn ngồi
Đêm nay Bác không ngủ.
Lặng yên nhìn bếp lửa
Vẻ mặt Bác trầm ngâm.
Ngoài trời mưa lâm thâm
Mái lều tranh xơ xác.
Giữa cái lạnh giá của núi rừng, đã vô cùng khuya, anh đội viên đã ngủ được một giấc nhưng khi lần đầu thức giấc anh vẫn thấy Bác đang ngồi bên bếp lửa, anh vô cùng ngạc nhiên, băn khoăn không biết vì lý do gì mà Bác vẫn chưa đi ngủ.
Anh kín đáo theo dõi từng cử chỉ, hành động, diễn biến tâm trạng của Bác. Trong lồng ngực anh dấy lên tình yêu thương, kính trọng Người:
Anh đội viên nhìn Bác
Càng nhìn lại càng thương
Người Cha mái tóc bạc
Đốt lửa cho anh nằm
Rồi Bác đi dém chăn
Từng người từng người một
Sợ cháu mình giật thột
Bác nhón chân nhẹ nhàng
Bác biết tầm quan trọng của giấc ngủ của những chiến sĩ nên Bác nhón chân nhẹ nhàng đi dém chăn cho từng người, đốt lửa sưởi ấm căn lều. Bác ân cần, chu đáo không khác gì người cha đẻ đang chăm lo cho đàn con.
Hành động này đã thể hiện được tình yêu thương vô bờ bến, sự lắng lo của Bác đối với những người chiến sĩ. Bác như người Cha luôn quan tâm, lắng lo đến sức khỏe của các con. Sự quan tâm, chăm lo không bỏ sót một ai: Từng người, từng người một. Hành động nhón chân nhẹ nhàng của bác là một chi tiết vô cùng độc đáo, thật bình dị mà chan chứa cảm động, thể hiện tấm lòng yêu thương sâu sắc của Bác.
Anh đội viên mơ màng
Như nằm trong giấc mộng
Bóng Bác cao lồng lộng
Ấm hơn ngọn lửa hồng
Những hình ảnh và cử chỉ của Bác khiến anh bộ đội lâm vào cảnh mơ hồ không biết là thật hay mộng. Bác như một ông Tiên xuất hiện giữa trời đông lạnh giá, ban phát cho những người chiến sĩ những điều ước. Từ sâu con người Bác tỏa ra những hơi ấm, tình thương, sâu sắc.
Hình ảnh thực và mộng đan xen vào nhau huyền ảo, tạo nên một hình ảnh vô cùng đẹp đẽ về Bác. Anh đội viên được nhìn thấy Bác trong lòng cảm thấy vui sướng, bồi hồi.
Càng bồi hồi anh càng lo lắng cho sức khỏe của Bác:
Thổn thức cả nỗi lòng
Thầm thì anh nói nhỏ
Bác ơi Bác chưa ngủ
Bác có lạnh lắm không?
Anh xúc động cao độ và vô cùng năn nỉ, thiết tha mời Bác đi ngủ. Bác không trả lời sự thắc mắc, băn khoăn đó của anh chiến sĩ mà chỉ ân cần khuyên nhủ:
Chú cứ việc ngủ ngon
Ngày mai đi đánh giặc
Anh đội viên tuy có vâng lời nhưng trong lòng không sao cảm thấy hết lắng lo:
Không biết nói gì hơn
Anh nằm lo Bác ốm
Lòng anh cứ bộn về
Vì Bác vẫn thức hoài
Chiến dịch hãy còn dài
Rừng lắm dốc lắm ụ
Đêm nay Bác không ngủ
Lấy sức đâu mà đi?
Nỗi lo lắng của anh là vô cùng thiết thực khi Bác chính là linh hồn của chiến dịch.
Bài thơ không hề nhắc đến lần thứ hai anh đội viên thức dậy mà chuyển phát sang lần thứ ba. Điều này cho thấy rằng anh bộ đội trong đêm không sao ngủ được, rất lắng lo và tỉnh giấc nhiều lần và lần nào cũng chứng kiến cảnh Bác đang trầm tư suy nghĩ, chưa ngủ. Từ lần thứ nhất sang lần thứ ba, tâm trạng và sự lo lắng của anh đã chuyển biến rõ rệt.
Lần đầu thức dậy anh đội viên chỉ cảm thấy đôi chút ngạc nhiên khi Bác vẫn ngồi lặng bên bếp lửa, vẻ mặt Bác trầm ngâm như đang suy tính một điều gì đó. Nhưng cho đến lần thứ ba, anh đội viên vô cùng hoảng hốt:
Bác vẫn ngồi đinh ninh
Chòm râu im phăng phắc.
Tư thế ấy cho thấy rằng Bác đang rất suy nghĩ, tập trung cao độ. Anh lo lắng cho sức khỏe của Bác, sợ Bác mệt không tiếp tục được chiến dịch. Sự lo lắng mãnh liệt của anh lần thứ 3 được thể hiện qua chi tiết anh năn nỉ mạnh dạn, tha thiết hơn:
Anh vội vàng nằng nặc
Mời Bác ngủ Bác ơi
Trời sắp sáng mất rồi
Bác ơi! Mời Bác ngủ!
Cảm động trước sự quan tâm, lo lắng của người chiến sĩ mà Bác giải thích lý do để anh yên tâm:
Bác thức thì mặc Bác
Bác ngủ không an lòng
Bác thương đoàn dân công
Đêm nay ngủ ngoài rừng
Rải lá cây làm chiếu
Manh áo phủ làm chăn.
Trời thì mưa lâm thâm
Làm sao cho khỏi ướt!
Càng thương càng nóng ruột
Mong trời sáng mau mau.
Nếu như ở đoạn trên, lý do mà Bác chưa ngủ chỉ là trong phán đoán của anh đội viên thì đến đoạn này, Bác đã giải thích lý do Bác không ngủ là bởi vì lo cho bộ đội, dân công đang phải chịu giá rét ngủ ngoài rừng. Tuy không tận mắt chứng kiến nhưng chỉ nghĩ đến thôi Bác đã vô cùng xót xa, cảm nhận được những khó khăn, gian lao của họ.
Câu trả lời của Bác đã khiến anh đội viên thêm yêu thương và thấm thía lòng nhân ái của Bác. Bác lo cho bộ đội, dân công cũng chính là do cho đất nước, nhân dân, cuộc kháng chiến gian khổ nhưng anh dũng của dân tộc nhằm giành lại độc lập, tự do.
Được chứng kiến những hành động, cử chỉ và lời nói của Bác tràn ngập sự yêu thương, trong lòng anh đội viên vô cùng hạnh phúc. Bác đã khơi dậy tinh thần chiến đấu, tình đồng đội. Khi đã hiểu rõ câu chuyện thì anh chiến sĩ xúc động thức luôn cùng Bác.
Bài thơ đã thể hiện tình cảm chung của toàn nhân dân ta dành cho Bác. Đó là niềm hạnh phúc được đón nhận tình yêu thương và sự lo lắng, chăm sóc tận tình của Bác. Đồng thời chính là niềm tin yêu, biết ơn sâu sắc, vô cùng kính trọng người lãnh tụ vĩ đại.
Tình cảm của tác giả được bao trùm xuyên suốt bài thơ. Riêng ở đoạn cuối, sự kết hợp khéo léo suy nghĩ của nhà thơ và tâm trạng người chiến sĩ đã được tác giả thể hiện tài tình:
